16 lutego 2024 r. w Poznaniu miała miejsce uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Siedziba Muzeum zaplanowana została w bezpośredniej bliskości Wzgórza Świętego Wojciecha oraz ponad 800-letniej świątyni pod wezwaniem patrona. Nowa placówka pomieści przestrzenie ekspozycyjne poświęcone pamięci o patriotycznym zrywie oraz zwycięstwie Wielkopolan. W zamyśle architektów WXCA projekt stał się też okazją do wykreowania przestrzeni publicznej dedykowanej społeczności współczesnych mieszkańców Poznania.
Przestrzeń dla wolnej pamięci
Umowa pomiędzy reprezentantami instytucji a generalnym wykonawcą została podpisana z końcem zeszłego roku. W piątkowej ceremonii na placu budowy udział wzięli Przemysław Terlecki, Dyrektor Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości, którego oddziałem jest Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, Prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak, a także Marszałek Województwa Wielkopolskiego, Marek Woźniak. Planowo Muzeum przyjmie pierwszych gości w 2026 r.
Za projekt siedziby Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 odpowiada pracownia architektoniczna WXCA, która w swoim portfolio posiada takie realizacje przestrzeni użyteczności publicznej jak m.in. Muzeum Miejsce Pamięci Palmiry oraz Muzeum Historii Polski i Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Architekci WXCA zwyciężyli konkurs na koncepcję architektoniczno-urbanistyczną poznańskiej placówki w 2019 r., a ich koncepcja wybrana została spośród 56 zgłoszonych prac. Jury doceniło projekt WXCA m.in. za propozycję włączenia w siedzibę Muzeum publicznej przestrzeni dla mieszkańców Poznania oraz wrażliwości na historyczny kontekst przestrzenny.
Muzeum wokół miejskiej agory
Fundamentem dla koncepcji urbanistyczno-architektonicznej pracowni WXCA jest głębokie przekonanie, że współczesne muzeum powinno być nie tylko miejscem opowiadania o historii, ale też przestrzenią aktywnego dialogu – polem dla zachodzenia nowych interakcji i relacji społecznych. Dlatego też jako centralny element całego założenia architekci zaproponowali publiczny plac, wokół którego koncentrują się cztery zróżnicowanej wielkości pawilony muzealne.
„Proponując taki układ przestrzenny, przypominamy o początkach naszego państwa, o grodach i osadach, w których tworzyły się pierwsze społeczności” – opisuje architekt Adam Mierzwa, współautor projektu.
Formę muzeum z okrągłym, otwartym placem w jego centralnej części pomyślano więc zarówno jako przestrzeń pamięci o wiekopomnym zwycięstwie Wielkopolan – źródłem którego było właśnie współdziałanie – jak i miejsce demokratycznej wymiany idei i opinii dla współczesnej społeczności mieszkańców Poznania.
Wielowiekowe dziedzictwo
Zwycięski projekt konkursowy WXCA jury nagrodziło m.in. za jednocześnie śmiałą, a zarazem niezwykle wrażliwą na otoczenie koncepcję relacji siedziby Muzeum z kontekstem przestrzennym i jego bezcennym dziedzictwem materialnym oraz kulturowym – Wzgórzem Świętego Wojciecha z gotyckim kościołem św. Wojciecha o ponad 800-letniej tradycji. Architektom zależało, by wykreować w miejscu planowanego Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 nową jakość, która oparta będzie na synergii z zastaną, zabytkową tkanką miejską, a nie na rywalizacji. Autorzy projektu zaplanowali rozbicie siedziby Muzeum na kilka mniejszych brył połączonych częścią podziemną. Układ urbanistyczny czterech niezależnych od siebie bloków funkcjonalnych zakreśla osie komunikacyjne i widokowe – z ekspozycją historycznego krajobrazu Wzgórza Świętego Wojciecha. Rozdzielenie siedziby muzeum na mniejsze bryły pozwala zarówno na zachowanie większej skali zieleni wokół, jak i podkreślenie roli bezpośredniego świadka historii, jakim jest wspomniany kościół.
Refleksja nad współczesnością bazującą na solidnych fundamentach historii znalazła wyraz w architekturze Muzeum oraz właściwościach plastycznych użytych materiałów. Z zewnątrz bloki muzealne wykończone będą kamieniem. Niższe partie brył wyłożone zostaną surowym kamieniem, który może przywoływać pamięć o pierwszych budowlach na ziemiach polskich. W wyższych partiach faktura materiału będzie ulegać zmianie, a elewacje kolejnych kondygnacji wykonane będą z gładko ciętego kamienia, który symbolicznie przenosi nas do czasów współczesnych. Spadowe dachy budynków architekci zaprojektowali jako „piątą elewację”, a ich zróżnicowana wysokość oraz nachylenie dodatkowo eksponować będą perspektywę w kierunku wzgórza. Na poziomie parteru architekci zaproponowali sporych rozmiarów przeszklenia, dzięki którym muzeum wychodzi na plac, a tym samym – także na miasto.
Wielofunkcyjny ośrodek kultury
Wewnątrz bloków funkcjonalnych oraz w podziemnej części Muzeum pomieszczą się przestrzenie wystawy stałej, wystaw czasowych, sala audytoryjna, biblioteka, pomieszczenia do konserwacji muzealiów. Znajdą się też pomieszczenia techniczne oraz miejsca pracy dla pracowników instytucji. Formuła centralnego placu miejskiego otwartego na otaczające go przestrzenie publiczne pozwala na aranżację różnych aktywności. Na co dzień może być on miejscem wypoczynku dla gości i pracowników placówki. Będzie przedłużeniem holu głównego z foyer sali konferencyjnej z przestrzenią gastronomiczną czy też foyer wystawy czasowej. Funkcję wypoczynkową ma wspierać centralna instalacja w postaci mgły wodnej tworząca „obraz wodny”. Plac jest naturalnym miejscem do organizacji wykładów, koncertów, spotkań, a jego okrągły kształt umożliwia zgromadzenie publiczności wokół sceny. Również zimą przestrzeń może zapewnić dużo atrakcji, poprzez możliwość organizacji lodowiska. Jest to zresztą długa tradycja tego miejsca, które od 50 lat funkcjonuje w świadomości mieszkańców właśnie w tej formie. Koncepcja przewiduje również utworzenie ogólnodostępnego parku dla mieszkańców z zachowaniem jak największej liczby drzew na terenie.
„Jak zwykle w tego typu skomplikowanych projektach obiektów użyteczności publicznej musieliśmy połączyć różne funkcje oraz potrzeby, a w tym wszystkim pamiętać o kontekście miejsca i głównej misji muzeum” – podsumowuje architekt Szczepan Wroński z WXCA.
Zespół WXCA: Szczepan Wroński, Marta Sękulska-Wrońska, Małgorzata Dembowska, Krzysztof Moskała, Aleksandra Adamczyk, Paweł Grodzicki, Adam Mierzwa, Piotr Łosek, Agnieszka Radziszewska, Angelika Drozd, Elżbieta Leoniewska, Zuzanna Wodowska, Maria Mainardi, Izabela Rendzner
Źródło: materiały prasowe
